Υπάρχουν γενικές κατευθυντήριες γραμμές
για το πώς θα προχωρήσει το "διαζύγιο", αλλά η διαπραγμάτευση θα
περιλαμβάνει μεγάλο βαθμό αυτοσχεδιασμού. Οι εκτιμήσεις για το πόσος καιρός θα
χρειαστεί κυμαίνονται από δύο χρόνια ως μια δεκαετία ή και περισσότερο. Για
τους αξιωματούχους που εμπλέκονται, είναι ένα νομικό και πολιτικό βήμα στο
άγνωστο. Ένας ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ δήλωσε: "Αντιμετωπίζουμε ένα
εκατομμύριο τρελές ερωτήσεις και δεν θα έχουμε τις απαντήσεις σύντομα".
Ο στόχος είναι
να χαλαρώσει η 43χρονη ένταξη της Βρετανίας στην ένωση, να αποκωδικοποιηθεί και
διακοπεί η κληρονομιά της κοινής κυριαρχίας και στη συνέχεια να
επανασχηματιστεί η μεγαλύτερη ενιαία αγορά στη γη.
Τρία βασικά
ζητήματα προκύπτουν. Επί της ουσίας, ποιες πολιτικές και εμπορικές ρυθμίσεις θα
ζητήσει η Βρετανία του Brexit και θα τις δεχτεί η ΕΕ; Στην πράξη, θα επιτευχθεί
η συμφωνία εξόδου - το διαζύγιο και η διακοπή των παλιών υποχρεώσεων-
ταυτόχρονα ως μια εμπορική συμφωνία που θα καλύπτει το εμπόριο μετά το Brexit;
Και αν όχι, είναι δυνατή μια μεταβατική περίοδος για να εξασφαλιστεί μια ομαλή
προσγείωση;
Σε όλη την
ήπειρο, οι αγορές, οι αξιωματούχοι, οι πρόεδροι και οι πρωθυπουργοί γνωρίζουν
ότι η Βρετανία και οι πρώην εταίροι της στην ΕΕ εισέρχονται σε ένα δυνητικά
επικίνδυνο πολιτικό ταξίδι, προχωρώντας σε μεγάλο βαθμό στο σκοτάδι. "Η
απόφαση αυτή θα μπορούσε να προκαλέσει ένα συναισθηματικό τρενάκι του τρόμου σε
όλη την Ευρώπη, με απώτερες συνέπειες που είναι αδύνατον να προβλεφθούν",
δήλωσε ο Τζον Μπρούτον, ο πρώην πρωθυπουργός της Ιρλανδίας.
Η διαδικασία: Eπιλογές, αλλά καμία καθορισμένη
πορεία
Για να
ηρεμήσουν την κατάσταση αμέσως μετά, οι ηγέτες της ΕΕ θα θέλουν να δείξουν ότι
υπάρχει ένας έγκαιρος και ομαλός τρόπος χωρισμού. Σε περίπτωση που θα υπερίσχυε
η αποχώρηση, ο υπουργός οικονομίας της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν είπε ότι οι
ηγέτες της ΕΕ θα στείλουν αμέσως "ένα πολύ αυστηρό μήνυμα και
χρονοδιάγραμμα" για Brexit. "Προς το συμφέρον της ΕΕ, δεν μπορούμε να
αφήσουμε κανένα περιθώριο αμφιβολίας ή να αφήσουμε να περάσει πάρα πολύς
χρόνος" είπε στη Le Monde.
Δικηγόροι στο
Whitehall και στις Βρυξέλλες βλέπουν δύο ξεχωριστές διαδρομές. Η πρώτη αφορά το
άρθρο 50 των Συνθηκών της ΕΕ - τη λεγόμενη "ρήτρα εξόδου"- η οποία
καθορίζει μια ανανεώσιμη προθεσμία δύο ετών αν μία χώρα φύγει. Ένα δεύτερο
κομμάτι αφορά τις ρυθμίσεις για τις μελλοντικές σχέσεις, από το εμπόριο ως τη
συνεργασία για την επιβολή ασφάλειας ή νόμου. Αυτή είναι μια πιο σύνθετη
διαπραγμάτευση και, αφού συμφωνηθεί, πιο δύσκολο να επικυρωθεί. Απαιτεί
ομοφωνία και έγκριση από περισσότερα από 30 ευρωπαϊκά, εθνικά και περιφερειακά
κοινοβούλια, ενδεχομένως μετά από εθνικά δημοψηφίσματα.
Υπάρχουν
εναλλακτικές λύσεις. Η μία είναι να επιχειρήσουν το διαζύγιο υπό τους
βρετανικούς όρους. Η εκστρατεία υπέρ της αποχώρησης έχει παρουσιάσει τα σχέδιά
της να νομοθετήσει στη Βουλή των Κοινοτήτων για να καταργήσει αμέσως κάποιες
υποχρεώσεις προς την ΕΕ, καθυστερώντας την επίκληση της ρήτρας του άρθρου 50
του "διαζυγίου" για να στερήσει από την ΕΕ την εκμετάλλευση του
χρόνου.
Οποιεσδήποτε μονομερείς
ενέργειες θα αυξήσουν σοβαρά τις εντάσεις με την ΕΕ. Οι Βρυξέλλες εξετάζουν
επιλογές για να ανταποδώσουν, συμπεριλαμβανομένης της αναστολής των προνομίων
που απολαμβάνουν οι βρετανικές επιχειρήσεις στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς. Ο
σερ Αντριου Καν, πρώην επικεφαλής Εμπορίου και Επενδύσεων του Ηνωμένου
Βασιλείου, του σώματος για την προώθηση του εμπορίου της Βρετανίας, δήλωσε:
"Οι μονομερείς ενέργειες θα οδηγήσουν σε νομική αβεβαιότητα και θα
διακινδυνεύσουν μια εκδικητική ανταπόκριση από τους άλλους. Θα μπορούσαμε να
ολισθήσουμε στο πραγματικό χάος".
Οι πολιτικές επιλογές - μια αναμονή για τις
απαντήσεις
Σύμφωνα με το
νόμο, τίποτα δεν θα αλλάξει ριζικά για τις βρετανικές εταιρείες μέσα στις
επόμενες εβδομάδες, μήνες, ίσως και για χρόνια. Η επίσημη ρήξη με την ΕΕ απέχει
πολύ ακόμα. Αλλά η Βρετανία θα οδηγηθεί σε πολιτική αναταραχή, καθώς θα
καθορίζεται η τύχη του Ντέιβιντ Κάμερον και της κυβέρνησής του. Ένας
προεκλογικός αγώνας για την ηγεσία των Συντηρητικών πιθανόν να διαρκέσει
αρκετούς μήνες, μέχρι να διοριστεί νέος πρωθυπουργός.
Δεν μπορούν να
αποκλειστούν και οι πρόωρες γενικές εκλογές. Αυτό σημαίνει ότι μια σημαντική
καθυστέρηση είναι πιθανή. Οι τεχνικές εργασίες θα αρχίσουν σε επίπεδο
αξιωματούχων την Παρασκευή. Αλλά καμία σοβαρή διαπραγμάτευση δεν μπορεί να
αρχίσει έως ότου η Βρετανία αποφασίσει πώς θέλει να πραγματοποιήσει το
διαζύγιο, και ποιες ρυθμίσεις θα ζητήσει μετά την έξοδο. Η Βουλή των Κοινοτήτων
θα έχει επίσης λόγο για οποιαδήποτε εντολή, για να διαπραγματευτεί το Brexit.
Οι υπερασπιστές
της αποχώρησης, όπως ο Μάικλ Γκόουβ και ο Μπόρις Τζόνσον έχουν υποστηρίξει την
αποχώρηση από την ενιαία αγορά συνολικά και τη διαπραγμάτευση μιας κατά
παραγγελία εμπορικής συμφωνίας με την ΕΕ. Ορισμένοι βουλευτές των Εργατικών
έχουν δηλώσει ότι θα αγωνιστούν για να παραμείνουν στην ενιαία αγορά ως μη
μέλος της ΕΕ, ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται την αποδοχή υποχρεώσεων σχετικά με
την ελεύθερη κυκλοφορία και τους λογαριασμούς του προϋπολογισμού της ΕΕ. Οι
περισσότεροι βουλευτές στη Βουλή των Κοινοτήτων υποστήριξαν την παραμονή στο
δημοψήφισμα. Ενώ η διαμάχη αυτή θα συνεχιστεί το 2016 και ενδεχομένως και πιο
πολύ, η Ευρώπη θα περιμένει υπομονετικά.
"Δεν θα
υπάρξει χρόνος για ρομαντικά οράματα. Το στρατόπεδο της αποχώρησης θα πρέπει να
αντιμετωπίσει την πραγματικότητα μάλλον γρήγορα", έγραψε ο Έινταμ
Λαζόφσκι, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Westminster. "Παρά το
γεγονός ότι οι δύο πλευρές έχουν πολλά να χάσουν, θα είναι μία χώρα εναντίον
27. Δεν θα είναι σαν να φεύγει η ΕΕ από το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά το
αντίθετο".
Το συμπέρασμα, η μετάβαση και ο κίνδυνος μιας
ανώμαλης προσγείωσης
Ένας από τους
μεγαλύτερους οικονομικούς κινδύνους είναι μια μακρά αναμονή μεταξύ της εξόδου
της Βρετανίας και των νέων εμπορικών συμφωνιών. Ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρόεδρος
του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, δήλωσε ότι η ακύρωση των υποχρεώσεων της Συνθήκης θα
είναι "σχετικά εύκολη" και θα διαρκέσει περίπου δύο χρόνια. Αυτό θα
διευθετήσει εκκρεμείς λογαριασμούς από τα σχέδια του προϋπολογισμού και των
δαπανών, τα δικαιώματα κληρονομιάς των ομογενών σε όλη την ΕΕ και στη Βρετανία,
και την αποχώρηση των Βρετανών υπηκόων από θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Αλλά, πρόσθεσε
ότι θα ήταν "πολύ πιο δύσκολο" να διαπραγματευτούν μια νέα σχέση. Ότι
θα χρειαστούν τουλάχιστον άλλα πέντε χρόνια "χωρίς καμία εγγύηση
επιτυχίας". Η Γαλλία και η Γερμανία είναι ανοικτές για την έναρξη τέτοιων
εμπορικών συνομιλιών παράλληλα με τις συνομιλίες του διαζυγίου, αλλά δεν είναι
διατεθειμένες να δώσουν καμία εγγύηση ότι οι δύο συμφωνίες θα πρέπει να
ολοκληρωθούν ταχέως ταυτόχρονα - το ιδανικό σενάριο για τη Βρετανία.
"Θα
υπάρξει ένα κενό", είπε ένας διπλωμάτης που συμμετέχει άμεσα στον
σχεδιασμό. "Είναι αδιανόητο μια εμπορική συμφωνία να τεθεί σε ισχύ μετά
από δύο χρόνια". Μια ανώμαλη προσγείωση θα σήμαινε ότι η Βρετανία θα
συνεχίζει να βασίζεται σε βασικούς όρους των συναλλαγών του Παγκόσμιου Οργανισμού
Εμπορίου, χωρίς προνομιακή πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές για τις εταιρείες
του Ηνωμένου Βασιλείου. Μια πιο ήπια μετάβαση θα μπορούσε να ρυθμιστεί, αλλά θα
απαιτηθεί η συμφωνία και των 28 μελών. Αν, για παράδειγμα, τα κράτη-μέλη της ΕΕ
συμφωνήσουν γρήγορα μια εμπορική συμφωνία, θα μπορούσε να εφαρμοστεί προσωρινά,
ενώ η χρονοβόρα και απρόβλεπτη διαδικασία της κύρωσης θα αρχίζει σε εθνικό
επίπεδο.
Μια άλλη
επιλογή είναι να επανέλθουν προσωρινά σε ένα καθιερωμένο μοντέλο - όπως αυτό
της Νορβηγίας- για να δώσουν στη Βρετανία πλήρη πρόσβαση στην ενιαία αγορά, ενώ
θα προωθείται η νέα εμπορική συμφωνία. Αυτό μπορεί να είναι αδύνατο για μια
κυβέρνηση υπέρ του Brexit: για αρκετά χρόνια θα ζει με τους κανόνες της ΕΕ που
δεν μπορεί να επηρεάσει, θα πληρώνει τα τέλη του προϋπολογισμού της ΕΕ και θα
αποδεχθεί την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων - πολλά από τα πράγματα που
πολλοί ψηφοφόροι απέρριψαν στο δημοψήφισμα.
Οι υποστηρικτές
της αποχώρησης, που επικράτησε, αισιοδοξούν ότι η κοινή λογική θα επικρατήσει
τελικά. Ο Ντάνιελ Χάναν, ένας από τους πιο σημαντικούς στοχαστές του Brexit,
τόνισε σε συνέντευξή του στο Euromoney το παράδειγμα της ιρλανδικής απόσχισης
και την αιματηρή γέννηση και τα επακόλουθά της. "Και όμως, να 'μαστε ξανά,
σχεδόν 100 χρόνια μετά. Εξακολουθούμε να έχουμε μία κοινή ελεύθερη ζώνη
κυκλοφορίας, κοινές αξιώσεις για την κοινωνική ασφάλιση, κοινά δικαιώματα
ψήφου, επειδή δεν ταιριάζει σε κανένα κόμμα να διαλύσει τη συμφωνία",
είπε.
Οι σκεπτικιστές
πιστεύουν οι πολιτικοί οιωνοί είναι λιγότερο ευοίωνοι. Ο Γκόρντον Μπάιναϊ, ο
πρώην πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, δήλωσε: "Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες
αλλαγής ώστε να υποθέσουμε με σαφήνεια, αλλά η λογική της πολιτικής θα είναι
μια πικρή, άσχημη και τεχνικά μη βέλτιστη λύση".
