Η εκρηκτική αντίδραση της
κυβέρνησης στην αρνητική γι’ αυτήν απόφαση της Oλομέλειας του Συμβουλίου της
Επικρατείας, η εισβολή ακτιβιστών σε ειρηνοδικεία για να αποτρέψουν
πλειστηριασμούς και η ολοένα αυξανόμενη εισιτηριοδιαφυγή στα μέσα μαζικής
μεταφοράς είναι εκφάνσεις μιας αδυναμίας που καταδικάζει την Ελλάδα σε μαρασμό:
πολλοί δεν έχουμε την πειθαρχία να τηρούμε κανόνες και συμφωνίες, να σεβόμαστε
θεσμούς και να δεχόμαστε τις αποφάσεις τους, να αμβλύνουμε τα συναισθήματά μας
ώστε να μπορέσουμε να επιδιώξουμε το συνολικό καλό.
Οταν απαιτούμε από τους
άλλους να τηρούν τους κανόνες, ενώ εμείς θεωρούμε δικαίωμά μας να παραβιάζουμε
τα όρια, υπονομεύουμε κάθε έννοια ισότητας και δημοκρατίας. Στο τέλος
καταστρέφουμε αυτό που θεωρούμε κτήμα μας.
Το πιο απλό παράδειγμα: η
κουλτούρα τού «Δεν πληρώνω», ενισχυμένη από «αντικαθεστωτικούς» τραμπουκισμούς
εναντίον ελεγκτών, έχει εκτινάξει την εισιτηριοδιαφυγή στις αστικές
συγκοινωνίες σε τέτοιο βαθμό που βυθίζονται στα ελλείμματα. Πέρυσι, μετρό, τραμ
και ηλεκτρικός σιδηρόδρομος της Αθήνας είχαν ζημίες μετά φόρων 78,2 εκατ. ευρώ,
από 36,4 εκατ. το 2014.
Το έλλειμμα πρέπει να καλυφθεί από τον κρατικό
προϋπολογισμό, που σημαίνει ότι θα πληρώσουν οι φορολογούμενοι. Σημαίνει,
επίσης, ότι οι πόροι αυτοί θα αφαιρεθούν από κάπου αλλού, ενώ, την ίδια ώρα, οι
συγκοινωνίες θα υποβαθμιστούν περαιτέρω.
Οπως όταν «ανήσυχοι» νέοι καίνε
λεωφορεία ή τραμ, είναι τα μέλη της κοινωνίας που έχουν ανάγκη από δημόσιες
συγκοινωνίες – αυτά που πλήττονται περισσότερο. Οσο δεν υπάρχουν συνέπειες για
λαθρεπιβάτες, όσο συνεχίζουν ανενόχλητοι τα σόου τους οι «αναρχικοί», θα
κινδυνεύουν άμεσα δημόσια αγαθά – εις βάρος εργαζομένων, ανέργων, συνταξιούχων,
φτωχών αλλά και όλης της κοινωνίας. Η ασυδοσία κάποιων έχει σοβαρότατες
συνέπειες για το σύνολο.
Στο ζήτημα των πλειστηριασμών, ένα
φαινομενικά «φιλανθρωπικό» πλέγμα ακτιβιστών με συνθήματα όπως «κανέν
ήποτε αιτία –
και όσες δεν αφορούν σπίτια και χρέη προς τράπεζες ή το Δημόσιο αλλά έχουν να
κάνουν με διαφορές μεταξύ ιδιωτών.
Σε ρεπορτάζ της «Κ», ο Γιάννης Παλαιολόγος
περιέγραψε τον προπηλακισμό συμβολαιογράφων στο Ειρηνοδικείο Αθηνών από μέλη
της Λαϊκής Ενότητας και του Ενιαίου Παλλαϊκού Μετώπου σε μια υπόθεση μεταξύ
ιδιωτών. Στο ίδιο ρεπορτάζ, ο πρόεδρος της συντονιστικής επιτροπής των
συμβολαιογράφων Γιώργος Ρούσκας σημείωνε την ανάγκη να διασφαλιστεί καλύτερα η
προστασία της πρώτης κατοικίας, αλλά υπογράμμισε: «Η ακύρωση της διαδικασίας
των πλειστηριασμών συνολικά θα οδηγούσε σε κατάρρευση της οικονομικής και
κοινωνικής πίστης. Κανείς δεν θα δάνειζε σε κανέναν αν πίστευε ότι η οφειλή θα
ακυρωνόταν μέσω ακτιβισμού».
Είναι να απορεί κανείς πώς οι πιο
βασικές αρχές της οικονομίας και της κοινωνίας δεν είναι αυτονόητες ακόμη
σήμερα στη χώρα μας. Κι όμως, όταν δεν έχουμε ισότητα και δικαιοσύνη (και οι
δύο δεν υπάρχουν χωριστά), καμία βασική αρχή δεν μπορεί να λειτουργήσει. Στον
υπόλοιπο (τουλάχιστον στον Δυτικό) κόσμο κυριαρχεί η έννοια του «ηθικού
κινδύνου» (moral hazard), ο οποίος, πολύ απλά, είναι ο κίνδυνος του κακού
παραδείγματος.
Δηλαδή, εάν αφήσουμε κάποιον να κλέβει, χωρίς τιμωρία, τότε δεν
θα σταματήσει να κλέβει αλλά θα τον ακολουθήσουν και άλλοι στο έγκλημα. Οταν
κάποιος χτίζει αυθαίρετο σπίτι, χωρίς συνέπειες, πώς αισθάνονται οι γείτονες
που τήρησαν όλες τις χρονοβόρες και πανάκριβες διαδικασίες αδειοδότησης; Οταν
κάποιος δανείζεται χρήματα και δεν τα αποπληρώνει, ποιος θα του ξαναδανείσει;
Οσο απλά και αν ακούγονται αυτά, είναι στα θεμέλια της οικονομίας και της
κοινωνίας σε άλλες χώρες αιώνες τώρα. Οταν τα μέλη της Ε.Ε. συζητούν για το νέο
καθεστώς που θα διέπει τις σχέσεις τους με τη Βρετανία μετά το Brexit,
σκέφτονται ότι εάν δεν τηρήσουν σκληρή γραμμή με το Λονδίνο, τότε ίσως κι άλλες
χώρες-μέλη θα αναζητήσουν μια χαλαρότερη σχέση με την Ενωση.
Ο ίδιος κίνδυνος
εκφράζεται συνεχώς από τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε όσον
αφορά τη ρύθμιση του ελληνικού χρέους. Μπορεί να μη μας αρέσει, μπορεί να μην
του δίνουμε σημασία, αλλά η έννοια του moral hazard παίζει σοβαρό ρόλο στις
σχέσεις μας με άλλες χώρες.
Κι όμως, κάνουμε βήματα πίσω. Πώς
να ήταν αλλιώς, όταν η σημερινή κυβέρνηση επένδυσε πάνω στην υπόσχεση ότι
μπορούμε να αθετήσουμε κάθε συμφωνία και να αγνοήσουμε όποιον κανόνα θέλουμε;
Από το «δεν πληρώνω» δημόσιο και ιδιωτικό χρέος έως την οργή για την ετυμηγορία
του ΣτΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ ενθάρρυνε την ασυδοσία. Σήμερα πρέπει να αποφασίσει αν θα
αποδεχθεί τις αρχές της δημοκρατίας που απαιτούν ανεξαρτησία των θεσμών και
τήρηση των νόμων. Το κυβερνάν είναι πάντα δύσκολο – πόσο μάλλον όταν
ενθαρρύνεται η ανομία.
