Στην πρόταση που κατέθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενόψει της κρισιμότατης Συνόδου Κορυφής στις Βρυξέλλες, ζητείται ουσιαστικά από την Ελλάδα να μετατραπούν τα νησιά όπου σήμερα υπάρχουν hotspots σε μεγάλους καταυλισμούς με δυναμικότητα σημαντικά υψηλότερη από τη σημερινή.
Η Κομισιόν προβλέπει ότι μπροστά στο φάσμα της επιστροφής στην Τουρκία θα αυξηθούν οι αιτήσεις ασύλου στην Ελλάδα από όσους θα θέλουν να την αποφύγουν και επομένως τα hotspots πρέπει να αλλάξουν χαρακτήρα και όχι να είναι απλώς κέντρα καταγραφής και ταυτοποίησης, αλλά όπως είναι φυσικό και κέντρα προσωρινής κράτησης.
Η Κομισιόν σημειώνει ότι όσα περιλαμβάνονται στη συμφωνία της 7ης Μαρτίου είναι μέτρα "έκτακτα και προσωρινά" - εφόσον φυσικά το σχέδιο υλοποιηθεί. Όπως πάντως δήλωσε και ο πρώτος αντιπρόεδρος Φρανς Τίμερμανς, δεν τίθεται θέμα μαζικών επιστροφών, διότι κάθε περίπτωση θα κρίνεται χωριστά. Θα απαιτηθούν όμως ραγδαίες αλλαγές στην ελληνική και στην τουρκική νομοθεσία ώστε να λειτουργήσουν οι επιστροφές. Η επιθυμία είναι να επιστρέφονται καθημερινά ως και 2.000 άνθρωποι στην Τουρκία - αριθμός πολύ φιλόδοξος. Για περισσότερη ταχύτητα θα απαιτηθούν λογικά και περισσότεροι τούρκοι αξιωματούχοι - σύνδεσμοι στα νησιά.
Επίσης, σε μία νομική "ντρίμπλα", η Επιτροπή προτείνει ουσιαστικά τη μετατροπή της μετεγκατάστασης προσφύγων από την Ελλάδα στα υπόλοιπα κράτη - μέλη σε επανεγκατάσταση από τη Τουρκία στη ΕΕ, πριν αρχίσει η εθελοντική επανεγκατάσταση. Μόνο όταν μειωθούν δραστικά οι ροές θα κινητοποιηθούν οι... πρόθυμες χώρες.
Τα βασικότερα σημεία των προτάσεων της Επιτροπής είναι τα ακόλουθα:
Η επιστροφή στην Τουρκία παρανόμων μεταναστών και αιτούντων άσυλο σημαίνει ότι κάθε περίπτωση θα εξετάζεται ατομικά. Δεν τίθεται ζήτημα μίας μαζικής πολιτικής επιστροφών (blanket return policy) διότι αυτό παραβαίνει κοινοτικό και διεθνές δίκαιο.
Σύμφωνα με την κοινοτική Οδηγία για το Άσυλο, υπάρχουν περιπτώσεις που μία αίτηση ασύλου μπορεί να απορριφθεί και να ακολουθηθεί η ταχεία διαδικασία. Εδώ ανακύπτει το ζήτημα της ασφαλούς τρίτης χώρας. Και είναι σε αυτό το σημείο που σύμφωνα με τον Τίμερμανς θα απαιτηθούν αλλαγές στη νομοθεσία Ελλάδος και Τουρκίας.
Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα, πρέπει να αλλάξει η νομοθεσία ώστε να χαρακτηριστεί "ασφαλής τρίτη χώρα" η Τουρκία, ιδιαίτερα σχετικά με τη διαδικασία έφεσης που κάποιος μπορεί να υποβάλλει αν απορριφθεί η αίτηση ασύλου.
Σε ό,τι αφορά στην Τουρκία, οι νομοθετικές αλλαγές σχετίζονται πχ με την ανανέωση του καθεστώτος προσωρινής προστασίας για όσους Σύρους έφυγαν, με την παροχή προστασίας σε μη σύρους πρόσφυγες και στην αποτελεσματική πρόσβαση όλων σε διαδικασίες ασύλου.
Στη συνέχεια υπάρχουν τα πρακτικά ζητήματα. Η Κομισιόν θεωρεί ότι πρέπει πχ να αυξηθεί ο αριθμός των τούρκων συνδέσμων (liaison officers) στα ελληνικά νησιά για ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων. Θα απαιτηθεί επίσης η προσαρμογή των hotspots σε νέα καθήκοντα: από την καταγραφή και την ταυτοποίηση των μεταναστών πριν τη μεταφορά τους στην ενδοχώρα θα πρέπει πλέον να εστιάσουν στην αποτελεσματική προσαρμογή στην ταχεία επιστροφή των ανθρώπων αυτών στην Τουρκία.
Θα απαιτηθεί επίσης η σημαντική αύξηση των δυνατοτήτων υποδοχής στα νησιά σε βαθμό που θα ξεπερνά πολύ τους σημερινούς αριθμούς. Θα χρειαστούν διαφορετικές εγκαταστάσεις για τους παράνομους μετανάστες και για τους αιτούντες άσυλο, ενώ απόλυτα αναγκαία κρίνεται η δημιουργία ειδικών δομών κράτησης. Η Κομισιόν προβλέπει ότι λόγω του φόβου της επιστροφής περισσότερα άτομα θα υποβάλουν αίτηση ασύλου και άρα απαιτείται ενίσχυση της Υπηρεσίας Ασύλου.
Η Κομισιόν θεωρεί ότι μπορούν να επιστρέφονται ημερησίως 2000 άνθρωποι στην Τουρκία με μηνιαίο κόστος για τον κοινοτικό προϋοπολογισμό 20 εκατομμύρια ευρώ.
Σε ό,τι αφορά τώρα στην επανεγκατάσταση Σύρων, η Επιτροπή προτείνει ένα υβριδικό σχήμα. Αυτό που προτείνει είναι καταρχήν η αξιοποίηση των 18.000 εναπομεινουσών θέσεων για επανεγκατάσταση που ήδη έχει αποφασιστεί, αλλά το colpo grosso είναι η ιδέα για τη μετατροπή των 54.000 θέσεων για μετεγκατάσταση προσφύγων από την Ελλάδα σε άλλα κράτη - μέλη σε θέσεις επανεγκατάστασης από την Τουρκία στην ΕΕ.
Ουσιαστικά, η Επιτροπή παραδέχεται ότι η μετεγκατάσταση απέτυχε. Θα χρειαστεί φυσικά αλλαγή της απόφασης του Συμβουλίου, καθώς επίσης το κόστος επιδότησης μίας μετεγκατάστασης είναι 6.500€ και μίας επανεγκατάστασης 10.000€. Η εθελοντική επανεγκατάσταση θα αρχίσει όμως μόνο αφού οι παράνομες διελεύσεις από Τουρκία προς Ελλάδα μειωθούν δραστικά.
Η φόρμουλα "1 προς 1" θα ισχύσει και για Σύρους που κατεγράφησαν στην Τουρκία πριν από την υπογραφή του Κοινού Σχεδίου με την ΕΕ τον περασμένο Νοέμβριο. Βασικό μέτρο αποτροπής περάσματος στην Ελλάδα θα είναι ότι όσοι δεν περνούν θα έχουν προτεραιότητα στην επανεγκατάσταση. Κάθε εβδομάδα θα καταμετρώνται πόσοι επέστρεψαν στην Τουρκία ώστε ίσος αριθμός να επανεγκαθίστανται στην ΕΕ. Αν δε εμφανιστεί κι άλλη χώρα προορισμός πέραν της Ελλάδος, οι ίδιοι όροι θα εφαρμοστούν και σε εκείνη την περίπτωση.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Τουρκία έχει εκπληρώσει 35 από τα 72 κριτήρια για την κατάργηση της βίζας. Ζητείται πλέον να επιταχύνει τις προσπάθειες συμμόρφωσης και η Κομισιόν δεν θα τροποποιήσει τα κριτήρια ειδικά γιαντην Τουρκία. Αν όλα επιταχυνθούν, η Κομισιόν θα μπορούσε να καταθέσει νομοθετική πρόταση για κατάργηση των θεωρήσεων για τούρκους πολίτες περί τα τέλη Απριλίου - χρονοδιάγραμμα ιδιαίτερα φιλόδοξο. Οι Βρυξέλλες ελπίζουν επίσης σε ταχύτερη συγκεκριμενοποίηση των προγραμμάτων που θα επιτρέψουν την γρηγορότερη εκταμίευση των 3 δις. ευρώ προς την Τουρκία.
Στο ζήτημα του ανοίγματος ενταξιακών κεφαλαίων της Τουρκίας, η Κομισιόν αποφεύγει όπως είναι αναμενόμενο να πάρει θέση πέραν της καταγραφής των γεγονότων. Αναφέρει λοιπόν χαρακτηριστικά ότι υπάρχουν προετοιμασίες για πέντε κεφάλαια και συγκεκριμένα το 15 (ενέργεια), το 23 (θεμελιώδη δικαιώματα), το 24 (δικαιοσύνη, ελευθερία, ασφάλεια), το 26 (εκπαίδευση και πολιτισμός) και το 31 (εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας και άμυνας).
Η Επιτροπή σημειώνει ότι θα επιδιώξει να ολοκληρώσει την προπαρασκευαστική εργασία εντός της άνοιξης, αλλά χωρίς αυτό να επηρεάζει τις θέσεις των κρατών - μελών και το υπάρχον διαπραγματευτικό πλαίσιο ΕΕ - Τουρκίας (άρα και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Άγκυρας).
Καταγράφεται σημαντική πρόοδος στο κεφάλαιο Ενέργεια, αλλά και σε αυτό για την εξωτερική πολιτική. Στα κεφάλαια 23 και 24 πάντως, τα οποία αφορούν στους πολύ ευαίσθητους τομείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της ελευθερίας του Τύπου κ.ά, η κατά τα άλλα λαλίστατη Επιτροπή αποφεύγει να πει το παραμικρό πέραν των ευχολογίων.
Τέλος, στο τουρκικό αίτημα για δημιουργία ασφαλών ζωνών εντός συριακού εδάφους, η Επιτροπή δεν παίρνει θέση και επαναλαμβάνει την ανθρωπιστική βοήθεια που η ΕΕ παρέχει στη Συρία.
